تحقیق بررسی مناره ها

مناره‌ها

مناره در هنر معماری اسلامی ایران دارای مقام ویژه‌ای است. این عنصر مسجد جهت رساندن صدای مؤذن و فراخوانی تودة‌ نمازگزاران در مساجد به وجود آمد و جنبة تزیینی و آرایشی آن در ایران بسرعت قوی‌تر شد؛ به گونه‌ای كه محلی شد برای نمایش انواع هنرهای تزیینی آجركاری و كاشیكاری. ظاهراً زینت دادن  و منقش و رنگی كردن مناره‌ها از نیمة قرن سوم هجری به بعد معمول شده است، از این دوره به بعد بدنه و كلیة قسمتهای خارج مناره‌ها برافراشته گویای این حقیقت است كه مناره تنها به عنوان بیشتر برای زینت مساجد به كار می‌رفته است. با توجه به ارتفاع این مناره‌ها كه نگاه را به بالا می كشاند و عظمت را القا می كند می توان گفت وجود مناره در مساجد وسیلة نزدیك شدن به خالق و نیروهای طبیعت نیز هست و به همین دلیل در تزیین و زیباسازی مناره دقت زیادی شده است، به طوری كه هر مناره فقط نشان دهندة یك هنر نیست بلكه بعضی از مناره‌ها  جلوه‌گر مجموعه‌ای از هنرهای تزیینی، خطا طی،؟ نقوش هندسی، و گل بوته‌های مختلف هستند. در بدو امر، قاعده و قانون خاصی برای محل ساختن مناره‌ها نبوده است، گاه در چهار گوشة مسجد، زمانی جدا از در ورودی، گاهی وصل به بنا، و گاهی با فاصله از بنای مسجد ساخته می شده است. ساختن مناره در زمان سلجوقیان در سطح بسیار گسترده‌ای توسعه و تكامل یافته و از اهمیت خاصی نیز برخوردار است. در این دوره ایجاد مناره به صورت نشانی از مساجد و راهنمای كاروانیان به شهر رواج فوق العاده‌ای داشته و در طرز بنای آنها دگرگونیهایی پیدا شده است. این دگرگونیها و نوآوری را می‌توان از شاهكارهای هنر معماری ایران دانست. فرم بیشتر مناره‌های سلجوقی استوانه‌ای و شامل انواع مناره‌های كوتاه و ضخیم و مناره‌های بلند، كه قسمت بالای آن باریك و ظریف است، می‌شود. این مناره‌ها به واسطة ارتفاع بلندی كه داشته‌اند كمتر برای اذان گویی به كار می رفته‌اند و مؤذن بالای مسجد اذان می‌داده است. در واقع این مناره‌های بلند و باریك و مزین شده بیشتر جنبة زینتی داشته و با باریك و وسیع شدن تنه، حلقه‌ها، و قرنیزهای تزیینی خود، زیبایی خاصی را القا می‌كنند. در بعضی از این مناره‌ها مقرنس كاریهای بسیار زیبایی دیده می‌شود كه مناره شكل میله‌های چراغهای دریایی را به خود گرفته است. تزیینات این مناره‌های آجری – با توجه به این كه هنر آجرچینی پركار و پرنقشه از خصوصیات معماری دورة سلجوقی بوده- عبارت است از نقشهای آجركاری تكرار شده، این دوره از معماری ایران بوده است. مناره‌های دورة سلجوقیان مثل اكثر مناره‌های دوران اسلامی ایران، در داخل میله دارای پلكانی هستند كه پله‌های آنها در اطراف محوری به بالا صعود می كند و معمولاً پله‌ها حلزونی شكل ساخته شده‌اند. از زمان سلجوقیان مناره‌های زیادی به جای مانده كه به شرح آنها می پردازیم.

منارة تاریخانة دامغان

یكی از قدیمی‌ترین مناره‌های موجود در ایران كه دارای تاریخ است منارة مسجد تاریخانه دامغان است كه در زمان طغرل به سال 450 هجری (1058 میلادی) ساخته شده است. این منارة زیبا از پایین به بالا باریك شده و یكی از مناره‌های استوانه‌ای شكل دورة سلجوقیان است. بدنة‌مناره با آجرچینیهای زیبا در طرحهای هندسی، در قسمتهای مختلف تزیین شده است . در قسمت وسط كتیبه‌ای به خط كوفی برجسته با كاشیهای آبی فیروزه‌ای جلوة خاصی به این مناره می دهد. بلندی این مناره در حدود 25 متر و دارای 86 پله در داخل است، محیط آن در پایین حدود 13 متر است و به نسبت ارتفاع مناره در بالا 8/6 متر است. مناره سكو ندارد و از روی زمین مدور ساخته شده است. در ارتفاع 5/10 متری كتبیه‌ای آجری به خط كوفی برجسته با كاشی به عرض 30/1 متر وجود دارد كه نام الامیر السیدالاجل در آن خوانده می‌شود. بانی این مناره بختیار بن محمد است كه در دامغان آرامگاهی هم برای پدر خود محمد بن ابراهیم، ملقب به پیر علمدار، بنا كرده است.

منارة مسجد پامنار زواره

این مناره به سال 461 هجری (1068 میلادی) ساخته شده و از زمان الب ارسلان سلجوقی به جای مانده است. در این منارة‌ استوانه‌ای شكل كتیبة جالب توجهی به خط كوفی ساده برجسته از آجر تراش وجود دارد. كتیبة این مناره از زیباترین كتیبه‌های قرن پنجم هجری قمری به شمار  می رود، كه با گل و بوته‌های زیبا مزین است. در این كتیبه‌ كلمه الله و تاریخ سنه احدی و ستین و اربعمائه ذكر شده است.