جایگاه و نقش اعتماد در روابط اجتماعی

تعریف اعتماد:

« اعتماد » تعریف واحدی ندارد و با توجه به حوزه های مختلفی كه مورد توجه قرار می‌گیرد – سیاست، اقتصاد، جامعه، روانشناسی- و نیز رویكردهای متفاوت به آن – رویكرد كنش انتخاب عقلانی، رویكرد اجتماعی، كاركردی روانشناختی، تعریف های متعدد و متفاوتی از آن شده است.

برخی از تعریف های مهم اعتماد در ذیل آمده است:

تعریف « اریك، اریكسون » نظریه پرداز، حوزه روانشناسی از اعتماد: انتظار برآورده شدن نیازهای شخصی و اینكه می شود روی دنیا، یا منابع برآورده كننده خارجی حساب كرد. ( امید كافی، 1380؛ 10 ).

تعریفی كلاسیك از اعتماد « باوری قوی به اعتبار، صداقت و توان یك فرد، انتظاری مطمئن و اتكا به ادعایا اظهار نظری بدون آزمون آن ( Lyon. 2002. 664 ).

اعتماد عبارت است از « انتظار رفتار اجتماعی خوب، صادقانه، همكاری جویانه، از سایر اعضای جامعه بر اساس هنجارهای مشترك (45. 1995 Fukuyama. ).

اعتماد عبارت است از اطمینان به دیگران با وجود امكان فرصت طلبی آنان ( عدم قطعیت و مخاطر آمیز بودن ) ( 18. 1996 Misztal.  ).

اعتماد نوعی شرط بندی است در رابطه با كنشهایی كه دیگران در آینده انجام می دهند.

( 24. 1999 Ss tpmpk. ).  - اعتماد را واگذاری منابع به دیگران می دانند با این انتظار كه آنها به گونه ایی عمل خواهند كرد كه نتایج منفی به حداقل ممكن كاهش
می یابد و دست یابی به اهداف میسر می گردد. (الیسون و فایرستون، به نقل از، امیر كافی، 1380؛ 10).

لیو، ( Lciou، سیلویا ( Sylvia )، برانك ( Brunk )، اعتماد بین شخصی را از دیدگاه دیگری مورد توجه قرار داده اند و آنرا معادل ایمان به مردم ( Faith in people ) در نظر می گیرند و معتقدند كه فرهنگ های جوامع مختلف در این زمینه با هم تفاوت دارند. زیمل جامعه شناس آلمانی نیز تفسیر مشابهی از اعتماد ارائه می كند، به اعتقاد او اعتماد نوعی ایمان و اعتقاد افراد به جامعه است. آنتونی گیدنز  ضمن موافقت با تعریف زیمل، برداشت خود از اعتماد را با این تعریف آغاز می كند كه، اعتماد به عنوان اطمینان یا اتكاء بر ماهیت یا خاصیت شخصی، چیزی یا صحت گفته ای، تعریف می شود. به اعتقاد او، مفهوم اطمینان و اتكاء در تعریف فوق به وضوح با آن ایمانی كه زیمل آنرا توصیف كرده در پیوند و ارتباط است ( به نقل از امید كافی، همان؛ 11).

جایگاه و نقش اعتماد در كنش اجتماعی:

تعریف های فوق، و تعریف های مختلف دیگری كه از اعتماد شده، عملاً نتوانسته اند، فضای روشنی از مفهوم، « اعتماد » ارائه دهند، امری كه افرادی چون، لوهمان (Luhmann ) و مك نایت ( Mcknigh ) را بر آن داشته تا همواره از بحث های موجود در رابطه با « اعتماد » انتقاد كنند ( رجوع كنید به بخش مبانی نظری، « عسگری مقدم » نظریه های لوهمان و مك نایت . 1382، 44- 56  ).

برخی نیز برای گریز از این ابهامات، بحث های خود را با یك سری مصداق های عینی از زندگی اجتماعی، همراه كرده اند ( سزتومكا، كلمن، پوتنام و… ) مصداق هایی كه همواره نقش و اهمیت اعتماد را در كنش اجتماعی نشان می دهند. آنچه مسلم است. و از متون اعتماد بر می آید، اعتماد همواره متوجه دیگری یا دیگرانی است كه در محیط اجتماعی ما حضور دارند ( البته بطور مستقیم در یك رابطه چهره به چهره یا غیر مستقیم از مواجهه با محصولات دیگران، در این خصوص برای اطلاعات بیشتر مراجعه كنید به كتاب « اعتماد » یك تئوری اجتماعی، پیوتر، سزتومیكا، Pioter, Sztopka، 1999؛  ). افرادی كه در جریان اعتماد، یا بطور مستقیم با آنها دست به كنش می زنیم و یا اینكه در كنش اجتماعی خود متوجه حضور یا اثرات آنها هستیم. بطور كلی می توان گفت كه «اعتماد » همواره پای ثابت كنش اجتماعی است. در ارتباط شناسی (مطالعه ارتباطات انسانی) این نكته به صورت جدی تری مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان نمونه، « حمید مولانا »  در مقدمه ای كه برای كتاب « ارتباط شناسی » «محسنیان راد» نوشته، در توضیح واژه انگلیسی« Communication  » و اینكه معادل فارسی آن « ارتباط » همواره فاقد برخی ویژگیهای ریشه ایی این واژه است، می نویسد « در تعریف واژه « Com mumication »  دو عامل و اصل مهم وجود دارد: یكی اصل شركت كردن و دیگری اصل اعتماد. بدون این دو عامل اصلی « Com mumication » آنطور كه در علوم اجتماعی از آن استفاده می شود معنای خود را از دست می دهد. مثلاً برای اینكه دو نفر با هم جریان و سیر ارتباط داشته باشند باید این دو فرد ]  در [ چیزی با هم شراكت داشته باشند. این عامل را در انگلیسی « Sharing » می گویند، علاوه براین برای اینكه این جریان ایجاد شود این دو فرد باید حداقلی اعتماد یا  « Trust » نسبت به یكدیگر داشته باشند  ( محسنیان راد. 1376؛ 16 ).

از این رو « اعتماد » یكی از مؤلفه های مهم زندگی روزمره به حساب می‌آید. بطوریكه بیشتر نگاه ها به آن از منظری كاركرد گرایانه، است. این كاركرد و یا به عبارتی نقش و جایگاهی كه برای اعتماد تعریف می شود پیوند نزدیكی با دو مؤلفه، « كنترل » و «پیش‌بینی » دارد كه خود متوجه عنصر مهم دیگری به نام « نظم اجتماعی » هستند، نظمی كه تداوم و ثبات كنش های اجتماعی در گرو آن است. ( رجوع كنید به 19و 1999 و Sztompka ). در جریان كنش اجتماعی همواره مكانیسم هایی هستند كه نیاز به كنترل و پیش ‌بینی دیگران را مرتفع